Το Αγνωστο Αριστούργημα.

Εντάξει, νομίζω δεν υπάρχει άνθρωπος να μην έχει ακούσει για τον Ονορέ ντε Μπαλζακ. Ωστόσο απο το μεγάλο, ογκώδες, πως να το πω, τεράστιο σε όγκο και σκέψη έργο του, εγώ επιλέγω το "Αγνωστο Αριστούργημα" Ναι, αυτό κι οχι το σαραζίν, τον μπαρμπα Γκοριό, τη γεροντοκόρη, τις χαμένες ψευδαισθήσεις, την ευγενία γκραντέ, και τόσα αλλα του. Επειδή οι μορφές του μετρ Φρενχόφερ και της Κατρίν Λεσκώ, έχουν καρφωθεί δια παντός στη μνήμη μου. Επειδή το σπίτι που περιγράφει ο Μπαλζάκ ότι συνέβησαν όλα, ένας άλλος μεγάλος, ο Πάμπλο Πικάσο, επηρεασμένος κι εκείνος απο τον Μπαλζακ, το νοίκιασε. Κι εκεί μέσα, σ αυτό το πραγματικό σπίτι όπου (δεν) συνέβη η μυθοπλασία, ο Πικάσο έφτιαξε το δικό του γνωστό, πασίγνωστο αριστούργημα. Τη Γκουέρνικα. Πρόκειται για μια σύντομη νουβέλα (την προτείνω απο εκδ Αγρα όπου υπαρχουν και σχέδια που ο Πικάσο ζωγράφισε ειδικά γιαυτό το έργο που τόσο τον επηρέασε, κυκλοφορεί ομως και σε άλλες) Νομίζω όμως οτι δεν υπάρχει άλλο έργο που να καταδεικνύει με πληρέστερο τρόπο το νόημα της τελειομανίας και το πως αυτή μπορεί να καταστρέψει αντί να ολοκληρώσει. Δε θέλω να πω πολλά για να μη χαλάσω τη γοητεία αυτού του μικορύ μα τεράστιου βιβλίου, παρά μόνο ότι τελειώνοντάς το, συνειδητοποίησα οριστικά ότι η τελειότητα δεν εντοπίζεται αναγκαστικά στην επιμονή, στην υπερπροσπάθεια. Ουσιαστικά καταλαβα οτι δεν υπάρχει κι οτι καλύτερα να μην υπάρχει. Γιατί αναζητώντας την τελειότητα, καταλήγουμε στο τίποτα, στο έξω απο τον κόσμο, στην παραποίηση. Κι εντέλει στη μουτζούρα και στο θάνατο. Ετσι το "Αγνωστο Αριστούργημα" έγινε για μένα ένα απο τα πιο γνωστά αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Τα σέβη μου Ονορέ.

Εκλεκτικές συγγένειες 1: Πόσοι τυφλοί κάνουν μια τυφλότητα;

Μπορεί ένα ποστ για βιβλία να έχει ενδιαφέρον πέρα απ τις προτάσεις των βιβλίων που κάνει; Αλήθεια, όταν κοιτάμε, πόσα βλέπουμε; Πόσο βαθύ τελικά είναι το δέρμα; Τα τρία βιβλία που ακολουθούν, αποτελούν για μένα μια εκλεκτική τριλογία, παρότι έχουν γραφτεί απο 3διαφορετικούς συγγραφείς. Και παρότι τα δύο απο τα τρία, αποτελούν επίσης τμήματα μιας άλλης τριλογίας, "νόμιμης" αυτή τη φορά ή ας πω καλύτερα "αξ αίματος", μιας τριλογίας δηλαδή στην οποία τα ενέτεξαν οι ίδιοι οι συγγραφείς τους. Δεν ξέρω αν ο ένας είχε διαβάσει τον άλλον, ξέρω όμως ότι εγώ διαβάζοντας αυτά τα τρία βιβλία, σε διαφορετικές περιόδους της ζωής μου, κατάλαβα τι σημαίνει να βλέπεις. Δε βλέπω πάντα, μα είδα πως υπάρχει τρόπος να βλέπει κανείς, αρκεί να θυμάται όταν κοιτάει ότι βλέπει. Το ένα πήγε και συνάντησε μέσα μου το άλλο κι έκτοτε τα τρία μαζί, είναι η παρακαταθήκη της λογοτεχνίας στο τμήμα του εαυτού μου που επιμένει: κοίταξε καλύτερα, πες μου, τι βλέπεις; Κι αυτά που πράττεις, είδες τι σημαίνουν; Τα βιβλία αυτά χρησιμοποιούν την τυφλότητα για να σε βγάλουν στο φως. Πρώτος ο Ελίας Κανέττι. (Για το άλλο του λαξευμένο λιθάρι στην παγκόσμια σκέψη, με τον τίτλο "Μάζα και Εξουσία", θα τα πούμε άλλη στιγμή) Γιατί η μορφή του ταλαίπωρου Κην, που ζει ουσιαστικά "τυφλός" για τον έξω κόσμο , περίκλειστος απο την εντυπωσιακή βιβλιοθήκη του και την μέγαιρα οικονόμο του, είναι μια μορφή που τη θυμάσαι πάντα και πάντα σε προειδοποιεί: μην μπαίνεις πολύ βαθιά εδω μέσα. Παρά τις διηγηματικές κοιλιές του αξίζει. Επόμενος ο Ερνέστο Σάμπατο. Γιατί λατινοαμερικάνικη πεζογραφία δεν είναι μόνο Μπόρχες και Μαρκες. Ο Σάμπατο είναι μια θρυλική μορφή της αργεντίνικης λογοτεχνίας αλλά και αριστερής σκέψης, τι λέω θρυλική, την ιστορία αυτός κι ο μεγαλύτερος των τυφλών ο Μπόρχες (αλλο ποστ ίσως, μα και τι να πεί κανείς για τον Μπόρχες...) την έχουν ως τώρα γράψει. Το βιβλίο αυτό, αποτελεί τριλογία με το "Τούνελ" (άλλος "βράχος" αυτός...επίσης θα μιλήσουμε σύντομα για τούτο)και το "Αββαδών ο εξολοθρευτής", όμως είναι αυτόνομο. Δεν θα πω τίποτα σχετικά, μόνο ότι είναι σχεδόν 500 σελίδες κι αξίζει η κάθε μια. Οι τυφλοί παίζουν κι εδώ τον κύριο ρόλο. Για να δεις. Οταν κοιτάς βλέπεις; Στο τέλος ο πορτογάλος Ζοζέ Σαραμάγκου. Δεν του έδωσαν τυχαία το Νόμπελ. Πόσοι τυφλοί κάνουν μια τυφλότητα; Τι θα συμβεί στον κόσμο αν ξαφνικά τυφλωθούμε όλοι; Η μήπως ήδη... Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό κείμενο, το πιο δυνατό απο τα τρία, μια αδιανόητη καταβύθιση σε έναν εφιάλτη με τον τρόπο του μαγικού ρεαλισμού. Μου έμαθε ότι η γυναίκα του γιατρού είναι ενίοτε πιο δυνατή απο τον γιατρό. Οποιος το διαβάσει σας εγγυώμαι ότι παρά το σοκ που ίσως δεχθεί, δεν θα το ξεχάσει ποτέ ούτε θα ξαναδεί τυφλό με τον ίδιο τρόπο. Μα κι αυτός μπορεί να βλέπει αλλιώς μετά. Αποτελεί τριλογία με τα βιβλία του Σαραμάγκου (στον οποίον επίσης θα επανέλθω) "Περί φωτίσεως" και "Περί θανάτου', αλλα μπορεί να διαβαστεί μόνο του.

Ιστορίες του κ.Κόυνερ

Αν μου ζητούσαν να βάλω ένα βιβλίο κάτω απ το μαξιλάρι μου και κάθε πρωί που ξυπνάω να μυρίζω τις σελίδες του, νομίζω θα ήταν αυτό. Αδιάκοπος σύντροφός μου απο την εφηβική ηλικία, αυτό το τόσο δα βιβλιαράκι του Μπρεχτ συμπυκνώνει στις λακωνικές ιστορίες του κ.Κ. τη φιλοσοφία της ζωής ενός απο τους μεγαλύτερους δημιουργούς στον κόσμο. Και του χρωστάω το "παραξένισμα", τον τρόπο δηλαδή να παραξενεύω τον κόσμο που δεν με ξέρει, όταν τον προσεγγίζω για πρώτη φορά. Το "παραξένισμα" είναι για μένα μια μέθοδος προσέγγισης ανθρώπων που με έχει γλιτώσει απο πολύ κόπο και χρόνο, αφού είναι πια βεβαιο ότι άνθρωπος που δεν έχει αντέξει το "τεστ", δεν θα αποδειχτεί κατόπιν ανθρωπος με τον οποίον θα μπορώ να συννενοηθώ πραγματικά εκ βαθέων -αποδεδειγμένα πια, μετά απο τόσα χρόνια πειραμάτων. Αυτό φυσικά δε σημαίνει τίποτα για τον άνθρωπο, σημαίνει όμως πολλά για τα ενδεχόμενα σχέσης μαζί του, φιλικής, γκομενικής, οτιδήποτε. Με προειδοποιεί ο Μπρεχτ: αστον ήσυχο, δεν ταιριάζετε. Ευχαριστώ, Μπ.

Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα

Ο διάβολος κατεβαίνει στη Μόσχα των αρχών του αιώνα. Ο Πόντιος Πιλάτος δε μπορει να ακολουθήσει τη συνείδησή του. Κι Ο Μαιτρ, με την πιστή του Μαργαρίτα, παντοτε θα αγωνίζεται μονάχος. Τι σχέση έχουν όλοι αυτοί; Το βιβλίο του Μιχαήλ Μπουλγκάγκοφ που μου έμαθε, και μαλιστα σχετικά πρόσφατα, οτι μερικά βιβλία μυρίζουν. Αν ηταν άρωμα το φανταζομαι να μυρίζει σαν τη Σανς της Σανελ, γεμάτο μυστήριο μα και σαγήνη, πάντως έτοιμο να σε πυροβολήσει στο πρώτο σου λάθος. Ενα μεγάλο βιβλίο που κάποτε μου χαρίστηκε. Δε θυμάμαι πια τη μορφή που μου το χάρισε, μα το σπάνιο "άρωμα" αυτού του βιβλίου δεν το ξεχνώ. Ηταν ευτυχία όσο το διάβαζα, εκείνη η ευτυχία που νοιώθεις όταν ξέρεις πως έχεις ένα αριστούργημα στην αγκαλιά σου. Για όσο κρατήσει. Εχει μείνει στη βιβλιοθήκη μου, στο ράφι των αθανάτων, πλάι στον Κουρτζ νομίζω, να το φυλάει. (Στο παρακάτω ράφι έχω και τη "Διαβολιάδα", του ιδίου παραξενου Ρώσου κυρίου. Δεν την εχω διαβάσει ακόμα. Κρατάω και κάτι για τα γεράματα. Παντως η "Καρδιά ενός σκύλου", που ενδιαμέσως διάβασα, ήταν απλά ένα μέτριο βιβλίο) :)

Το λεξικό των Χαζάρων

Μιλώντας για Σέρβους θυμήθηκα τον Μιλοραντ Παβιτς. Μια εμβληματική μορφή της βαλκανικής λογοτεχνίας, νομίζω απο τους μεγάλους εν ζωή γραφιάδες. Το "Λεξικό των Χαζάρων" του μου έδειξε με ποιόν τρόπο μπορεί κανείς να αφηγηθεί μια ιστορία με μη γραμμικό τρόπο, και η ιστορία να παραμένει συναρπαστική. Ενα βιβλίο που διαβάζεται είτε ως λεξικό, απο το α στο β κλπ, είτε με τον τρόπο που διαλέγει ο αναγνώστης (πχ βάσει του χρόνου) χωρίς να αλλάξει το ενδιαφέρον. Πρόδρομος του μεταμοντέρνου και άρα ήδη κλασικός, ο Παβιτς με αυτό του το έργο κατέκτησε τη θέση του στην κιβωτό της μνήμης μου. Το βιβλίο παλιά κυκλοφορούσε σε ανδρική και γυναικεία εκδοχή, με τη διαφορά να είναι μόνο μια παραγραφος -η οποία πάντως έδινε διαφορετικό νόημα σε μια παράμεετρο του βιβλίου. Ο Καστανιώτης το κυκλοφόρησε στην "ανδρόγυνη" εκδοχή, είναι οκ, αν και μεταφραστικά εντόπισα αρκετές ατέλειες. Αργότερα διάβασα κι άλλα βιβλία του Παβιτς, τα περισσότερα επίσης αλλόκοτα, που διαβάζονται ας πουμε σαν σταυρόλεξα, όπως το "Τοπίο ζωγραφισμένο με τσάι", το "Καπέλο από δέρμα ψαριού" ή την "Εσωτερική πλευρά του ανέμου", όλα πολύ καλά, αλλά χωρίς να φτάνουν την αφηγηματική δεινότητα των Χαζάρων. Δυστυχως, το τελευταίο του μυθιστόρημα "Δεύτερο σώμα" με απογοήτευσε, αλλά έτσι είναι αυτά, κι έτσι είναι τα γηρατειά. Και μόνο για του Χάζαρους όμως ο Πάβιτς διασώζεται.

Στσεπάνοβιτς ( ο Μπρανιμίρ, όχι ο άλλος : )

Με το "Στόμα γεμάτο Χώμα", ο Σέρβος -αν δεν κάνω λάθος Μαυροβούνιος- συγγραφέας μπήκε στο ατομικό μου πάνθεον αθανάτων. Με τον "Θάνατο του κ.Γκόλουζα", μου απέδειξε ότι δεν χρειάζεται ο όγκος παραγωγής για να είσαι σπουδαίος, δε χρειάζεται το μεγάλο κοινό, η αποδοχή, η παγκοσμιότητα, τίποτα απο αυτα δεν χρειάζονται, μόνο να είσαι, κι ένα απο αυτά τα δυό βιβλιαράκια για μένα θα αρκούσε. Νουβέλες και τα δυό, σύντομες μάλιστα, το ένα πάνω στην οπτική των πραγμάτων μεσα απο μια ιστορία αναίτιας καταδίωξης, το δεύτερο σπουδή στο παράλογο και τον αναπόφευκτο θάνατο. Δεν είναι βέβαια βιβλία αναψυχής. Το ταξίδι στο οποίο σε βάζουν είναι κουραστικό, παρότι σύντομο. Αλλά το κάθε βήμα σου θα αξίζει. Είχα την τύχη να πρόκειται για βιβλία που έπεσα επάνω τους χωρίς να μου έχουν υποδειχτεί, και ακόμα θυμάμαι τη χαρά μου για την ανακάλυψη.

Λολίτα

Το βιβλίο - σκάνδαλο μιας εποχής, που οδήγησε στην κοινοτοπία του σήμερα για τους καταραμένους έρωτες. Είναι αξιοθαύμαστο ότι σε ολόκληρο το βιβλίο ποταμό του Βλ.Ναμπόκωφ, δεν υπάρχει ούτε μια λέξη που να μπορεί να θεωρηθεί πρόστυχη, ούτε μια έννοια που να μπορείς να την κατατάξεις στις χωματερές της ανθρώπινης σκέψης. Οσο κι αν φαίνεται παράξενο σε όποιον δεν το έχει διαβάσει, ακόμα και σε όσους έχουν ίσως δει την ομώνυμη ταινία του κιούμπρικ, αυτό το βιβλίο είναι σπουδή στον έρωτα. Και στον θάνατο. Ολοι του οι πρωταγωνιστές στο τέλος πεθαίνουν, δε μένει κανένας. Είναι το βιβλίο που μου έμαθε ότι δεν υπάρχει τίποτα πραγματικά καταραμένο, μονο αυτό που εμείς καταριόμαστε. Επίσης ένα αξιοζήλευτο βιβλίο για τη μαεστρία της απλότητάς του και την έκταση των συναισθημάτων στα οποία σε υποβάλει. Για τον Ναμπόκωφ, αυτόν τον παραξενο εμιγκρέ μα πιο αμερικάνο απο τους ντοπιους γελαδάρηδες, αυτό το μυθώδες πλάσμα της λογοτεχνίας που τόσο αμφισβητήθηκε, δεν θα κάνω πρόταση βιβλιογραφίας. Κακώς το έκανα και για τον Καίσλερ, αφου σκοπεύω να επανέλθω σε άλλα τους βιβλία, ανήκουν στους γραφιάδες πολλών ιδεών, όχι μιας. Για τη Λολίτα, προτείνω την σχετικά πρόσφατη εκδοση από τον Πατάκη που είναι εξαιρετική, σε άψογη μεταφραση Γ.Ι Μπαμπασάκη και επιπλέον είναι υπομνηματισμένη. Οι σημειώσεις της, έκτασης ...σχεδόν όσης και το ίδιο το βιβλίο, εξηγούν πάρα πολλά για τον Ναμπόκωφ και τη γεννηση της λολίτας του, αυτού του έκτοτε καταραμένου πλασματος που έδωσε το όνομά της σε μια κατηγορία, όπως η τζιπ στα τετρακίνητα.

Η πράξη της δημιουργίας

Θα ξεκινήσω με το υπόστρωμα. Ο Αρθουρ Καίσλερ, είναι μια εξαιρετική περίπτωση στο χώρο της λογοτεχνίας και της επιστήμης. Με το "Μηδέν και το Απειρο", ένα απο τα συγκλονιστικά κείμενα ιστορικής "φαντασίας", διηγήθηκε τα αδιέξοδα του υπαρκτού και τις δίκες εκείνης της περιόδου. Ενα απο τα βιβλία που και σήμερα διαβάζεις με αμείωτο ενδιαφέρον. Ομως ο Καίσλερ ήταν πρώτα από όλα επιστήμονας. Με την Πράξη της Δημιουργίας, ένα ογκώδες βιβλίο που ευτύχησα να διαβάσω αρκετά νέος, μπόλιασε στο αίμα μου την επιστημονική μεθοδολογία στη σκέψη, ακόμα κι οταν παραπαίεις στη μελαγχολία και το παράλογο. Παρότι πρόκειται για το δεύτερο μέρος μιας εκπληκτικής τριλογιας (το πρώτο είναι "Οι υπνοβάτες" και το τρίτο "Το φάντασμα στη μηχανή" , όλα εκδόσεις Χατζηνικολή)διαβάζεται χωρίς ανάγκη των υπόλοιπων, καθώς δεν είναι μυθιστόρημα αλλά εκλαικευμένη ανάλυση του τρόπου που σκεφτόμαστε, δρούμε, δημιουργούμε, πρωτοτυπούμε. Ενα βιβλίο στο οποίο, παρά τον όγκο του έχω ανατρέξει και επιστρέψει δεκάδες φορές, που άνοιξε το δρόμο για να μπορέσουν να λειτουργήσουν σωστά τα επόμενα. Παρακάτω η αυθαίρετη επιλογή μου από τη βιβλιογραφία του Καίσλερ: -Η πράξη της Δημιουργίας -Το Μηδέν και το Απειρο -Ο Ιανός -Το φάντασμα στη μηχανή -Οι υπνοβάτες -Ισπανική διαθήκη -Ρίζες της σύμπτωσης

Το Βιβλίο του Κενού

Στην ενότητα αυτή θα παρουσιάζω, όποτε μου έρχεται, με λίγα λόγια και όχι ως κριτική αλλά σαν αναπόληση παλιόφιλων, μερικά από τα βιβλία μου. Μόνο όμως όσα εξ αυτών μου δάνεισαν το μελάνι τους σε εκείνες τις μετάγγισεις. Αν η μορφή μας αποτελείται, εδώ μέσα τουλάχιστον, απο γραμματική και συντακτικό, σε αυτά τα βιβλία χρωστάω ένα μεγάλο μέρος του πορτρέτου μου. Ο κατάλογος που θα σχηματιστεί σταδιακά -ελπίζω δηλαδή να μη βαρεθώ το πρότζεκτ εύκολα...- ευελπιστώ να αποτελέσει μια μικρή βιβλιοθήκη ιδεών και συναισθημάτων, με μοναδικό ευρετήριο τα ψήγματα της μνήμης που ένα βιβλίο αφήνει μέσα μας αφού κλείσει. Η ίδια η βιβλιοθήκη θα είναι ένα βιβλίο του Κενού. Γιατί το κενό μας είναι ο χώρος που κατ' εξοχήν απευθύνονται τα βιβλία. Το γεμίζουν με λέξεις, άλλα ατσαλα και πρόχειρα, αλλα επιτήδεια και καταφερτζίδικα και μερικά δεν τα καταλαβαίνεις, μόνο πολύ μετά συνειδητοποιείς τι χώρο έχουν πιάσει μέσα του. Αν ξέραμε πόσες μας εκφράσεις, πόσες μας εμμονές, πόσες ιδέες και σε ποιό βαθμό η στάση της ζωής μας οφείλεται στα βιβλία που διαβάσαμε και έχουμε πια ξεχάσει, μερικοί θα τρομάζαμε. Η λειτουργία των βιβλίων είναι να εγγράφονται ως ιδέες, παρότι οι ίδιες οι λέξεις που τα πραγμάτωσαν ξεχνιούνται. Κανείς δε θυμάται πχ την ακριβή περιγραφή του Ρασκόλνικοφ όσο θυμάται την εσωτερική του πάλη. Καλή ανάγνωση σε οσους τύχει να ασχοληθούν με κάποιο στο μέλλον. Κρατήστε το απαλά, σαν καλό φίλο και ψιθυρίστε του ερωτόλογα. Ξέρει αυτό.