Το λευκό κελί 3 - Η ζωή ως αφήγηση

Στην αρχή το κελί αδιαφόρησε για μένα. Κι εγώ που δεν καταλάβαινα τι μου συνέβαινε, έκανα χίλια δυό πειράματα για να μπορέσω να καταλάβω που βρίσκομαι, να πάρω έστω μια αμυδρή ιδέα του νοήματος της λευκότητας. Σήμαινε κάτι που ήμουν εδώ και δεν έφευγα; Τι είναι εδώ, ποιό είναι το νόημα; Βασανιζόμουν καιρό, ώσπου μια μέρα το κελί έκανε την πρώτη του κίνηση. Θυμάμαι ότι εκείνη τη μέρα ένοιωθα μιαν ακατανόητη ένταση. Καθόμουν στο γραφείο και δεν μπορούσα να συγκεντρωθώ. Εστειλα έτσι στο κελί ένα μήνυμα ανάλογο, ένα ακόμα από τα πειράματα ανταπόκρισης. Τότε το κελί εμφάνισε εκείνο που είχα στο μυαλό μου, Φιοντόρ στο ορκιζομαι! Αντιλαμβάνεσαι ότι έπαθα σοκ. Ποτέ δεν έχουμε στο μυαλό μας ακριβώς αυτό που θέλουμε. Μονάχα μια συγκεχυμένη ιδέα, συχνά ωραιοποιημένη και εξιδανικευμένη, μιας γενικής κατεύθυνσης.Με αυτό το υλικό, σαν από μια θολή φωτογραφία, ο Σολάρις δημιούργησε το πρώτο μοντέλο. Ξαφνικά μπήκε στο κελί μια παράξενη ύπαρξη, αέρινη και διαφανής, αλλά ξεκάθαρα φιλική. Αρχισε να πετάει στο χώρο δείχνοντας μεγάλη οικειότητα και ταυτόχρονα, με έναν τρόπο που θα μπορούσα να ονομάσω "σχεδόν τηλεπαθητικό" χωρίς να πω ψέμα, αρχίσαμε να επικοινωνούμε. Αυτό το εξωτικό μη-πλάσμα καθησύχασε τις ανησυχίες μου υπενθυμίζοντάς μου χωρίς να μιλήσει ότι κάθε ζωή που αξίζει δεν είναι παρά μια αφήγηση. Σα να φύτεψε αυτή την ιδέα στο μυαλό μου, ξαφνικά συνειδητοποίησα πως ένας τρόπος υπάρχει να ζεις τη ζωή σου σα να μην υπάρχει αύριο, χωρίς να την εγκαταλείπεις στην απόλυτη τύχη. Μόνο ένας τρόπος ζωής μπορεί να αδράξει πραγματικά τη μέρα: Να ζεις το σήμερα σαν να είσαι ήδη στο αύριο περιγράφοντας το χτες. Ως τότε Φιοντόρ, δεν είχα καταλήξει στο αν η ζωή μπορεί να λειτουργήσει όπως η λογοτεχνία, αν μπορούμε δηλαδή να είμαστε οι πρωταγωνιστές της προσωπικής μας μυθολογίας και μυθοπλασίας. Αν είναι εφικτό για έναν άνθρωπο να ζει πραγματικά όπως θα ΄θελε να ζει ο ετερώνυμος λογοτεχνικός του αδελφός, ο χάρτινος εαυτός του. Το αερικό μου αποκάλυψε πως ζωή που δεν μπορείς να την διηγηθείς σα μυθιστόρημα στον εαυτό σου, δεν είναι ζωή που αξίζει και πολύ να τη ζεις. Αν όνειρό σου είναι ένα σπιτάκι και να λες καλά είμαι εδώ, αν οι περιπέτειές μας περιορίζονται στο αφόρητο των κοινών τόπων, τότε ναι, μπορείς να περιγράψεις αυτό. Αλλά φοβάμαι θα χασμουριέσαι να τ' ακούς. Όμως η τέχνη, έλεγε το αερικό ζωγραφίζοντας τις έννοιες με κινήσεις στον αέρα, δεν αφορά μόνο το κατασκευαστικό μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας, την παραγωγή λόγου και έργου, αλλά η ουσία της αφορά ιδίως τον τρόπο να ζεις. Εκτοτε Φιοντόρ προσπαθώ –αν και σπανίως το κατορθώνω- να ζω την κάθε μέρα μου σα να έχει ήδη περάσει και να έχει έρθει το αύριο. Κάθε μου πράξη υπόκειται σε αυτή την οπτική: είναι μια πράξη που αύριο θα μπορώ να μου διηγηθώ; Είναι, πέραν του καλού και του κακού, αφηγήσιμη; Γιατί τότε οι πράξεις έχουν νόημα νομίζω. Κάθομαι λοιπόν στο κελί, αλλά νοιώθω πως αναπαύομαι σε μια μπερζέρα, ανεβάζω τα πόδια στο σκαμπω φορώντας μια κόκκινη ρομπ ντε σαμπρ περασμένης εποχής και μεταξωτό φουλάρι με αρχαία λαχούρια, ανάβω έναν ουκά με μπόλικο χασίσι και περιγράφω στον εαυτό μου, που βρίσκεται ακόμα στο σήμερα, τη μέρα που για μένα μόλις πέρασε και για εκείνον συνεχίζεται. Έτσι λαμβάνω το μήνυμα του μέλλοντός μου: όσα πράττεις, μου λέει ο παλιομοδίτης τύπος στη μπερζέρα, δεν αξίζουν αν αύριο δε θα μπορέσω να στα διηγηθώ σαν παραμύθι. Η ιστορία σου γράφεται τώρα, είσαι αυτό που θα γραφτεί στη λευκή σελίδα, αυτό που θα σου διηγηθώ αύριο, αυτά είναι τα βιώματα και οι εμπειρίες σου, αυτό είναι το βιβλίο της ζωής σου. Κι όταν δε μπορείς να ζήσεις πράγματι τις φαντασιώσεις σου, υπάρχει τρόπος να τις ζήσεις χωρίς να χύσεις το αίμα των παιδιών και των οικείων σου, δημιουργώντας έναν ετερώνυμο που θα τις ζει εκείνος για λογαριασμό σου. Έτσι γεννήθηκε η λογοτεχνία. Ο Σολάρις λοιπόν πιανόταν από τα θολά περιγράμματα στο μυαλό μου και έφτιαχνε. Επλαθε ακούραστα. Εφτιαχνε ταξίδια και ανθρώπους, άλλους θηλυκούς κι άλλους αρσενικούς, με τους οποίους πότε μιλούσαμε και πότε καταφέρναμε ακόμα και να αγγιχτούμε, όταν το μοντέλο δεν ήταν τόσο αέρινο όσο το πρώτο. Εφτιαχνε εσωτερικές παρορμήσεις έκφρασης, σαν ένα ποτάμι σκέψεων που ξαφνικά έβρισκε ένα άνοιγμα ανάμεσα σε δυο μεγάλους βράχους κι ορμούσε στην πεδιάδα. Εφτιαχνε ερωτικές ιστορίες, περιπέτειες που ζούσα κανονικά τη στιγμή που τις φανταζόμουν και τις κατέγραφα, με αρχή, μέση και τέλος. Εφτιαχνε κόσμο κι εκεί που ήμουν πρώτα μόνος στο κελί, τώρα υπήρχε μια αγορά, ελέφαντες και κοκκινολαίμηδες εμφανίζονταν, παράξενα φίδια χόρευαν στο ρυθμό του φακίρη, εξωτικά φρούτα ξεπρόβαλλαν στα δέντρα, περίεργα εδέσματα και σπάνια πουλιά και ζώα, αγοραίοι φιλόσοφοι και μυροφόρες αυλήτριες, βροχή, ξαστεριά, χιόνι, μουσικές παράξενες και καινούργιες,κι όλα αυτά ξαφνικά κι απροειδοποίητα, διαδέχονταν το ένα το άλλο.Μερικές φορές Φιοντόρ, όταν ξανάπεφτα και δεν θυμόμουν που βρίσκομαι, όταν οι μαύρες σκέψεις επέλευναν και εξ εφόδου καταλάμβαναν το μυαλό μου, τότε το κελί αντιδρούσε κι εκείνο με τον ίδιο τρόπο, σαν ένα είδος "χωροδηλωτικού" και συγχώρα με για τη λέξη μα δε βρίσκω άλλη, σα δηλαδή να ήταν ένα ιδιόρρυθμο εργοστάσιο που από την συνειδητή ψυχή αλλά και από τα βάθη των πιο ασυνείδητων επιθυμιών της, έπλαθε αυτό που αντιλαμβανόταν σε διαστάσεις χώρου. Το κελί μου έστελνε δώρα, όμως αυτά τα δώρα δεν ήταν πια πλάσματα του μυαλού μου, ούτε εξαρτιόνταν από αυτό μετά την εμφάνισή τους. Τότε συνειδητοποίησα πως κάθε ιστορία που μπορεί να ειπωθεί είναι μια δυνητική πραγματικότητα ακόμα κι αν μιλάει για δράκους που τρέφονται με πύρινες μπάλες σε έναν υδάτινο κόσμο. Το κελί αναλάμβανε το ρόλο της σύνδεσης ανάμεσα στα θέματα, εντοπίζοντας τα θολά χαρακτηριστικά τους που είχα στο μυαλό. Δεν μορφοποιούσε τη θολή μου σκέψη, την ταίριαζε στην πραγματικότητα και η πραγματικότητα μπορούσε να είναι μη πραγματική αν οι σκέψεις μου ήταν ασύνδετες, μπορούσε όμως να είναι και απολύτως πραγματοποιήσιμη αν σκεφτόμουν με μεγαλύτερη ευκρίνεια. Ο λευκός μου Σολάρις μου φαινόταν σαν ένα είδος σκεπτόμενου ιχνηλάτη. Ενεργούσε στον χώρο, στον εξωτερικό και τον εσωτερικό, χάραζε πορείες και μονοπάτια, υλοποιούσε τις σκέψεις. Κάτι που σε κάποιο βαθμό ερμήνευε και την απροθυμία μου να βγω από το κελί, αφού για εμένα ήταν πια ένα καινούργιο μεταφορικό μέσο. Πέρασε ο καιρός με νέα πειράματα. Και κάποια στιγμή, ήρθα αντιμέτωπος με κάτι που δεν είχα ακόμα φανταστεί.Τι γίνεται Φιοντόρ αν η σκέψη σου θελήσει αντικρουόμενα πράγματα; Που θα σε μεταφέρει τότε το κελί, ποιά από τις συνδέσεις του εσωχώρου με τον εξωχώρο θα ακολουθήσει;

Το λευκό κελί 2

Ακούω φωνές και βλέπω κάτι παράξενους καθρέφτες, μέσα σε άλλους καθρέφτες. Σκέφτομαι μήπως είναι παραισθήσεις. Δεν θα το έλεγα έτσι. Οι φωνές μου μιλούν για τη συνείδηση των ισογείων και τη ματαιότητα της καθημερινής αβροφροσύνης, που η συχνή της επανάληψη την κατατάσσει στη μπουρδολογία άνευ νοήματος. Οι καθρέφτες μου δείχνουν ένα αλλόκοτο είδωλο, καθρεφτισμένο μέσα σε άλλους καθρέφτες, είδωλο εν συγχίσει, που επιχειρεί να εντοπίσει στην πολλαπλότητα της διασπασμένης του ενότητας, το νόημα των ορόφων. Δεν ξέρω πια τι είναι αληθινό και τι όχι. Να υπάρχω άραγε στον ενεστώτα και εντός της ύλης, ή μήπως ο ίδιος είμαι το όνειρο κάποιου που σαν εμένα ονειρεύεται, η έστω δημιούργημα του ίδιου του χώρου, ετούτου του παράξενου κελιού; Θυμάμαι, Φιοντόρ, έναν άνθρωπο που θάπρεπε να είχες γνωρίσει, νομίζω θα ταιριάζατε. Πολωνός ήταν εξάλλου. Δεν θυμάμαι από τον ίδιον παρά μονάχα τη γελαστή ασπρόμαυρη φωτογραφία του, με ένα κασκέτο να με κοιτάει με νόημα. Θυμάμαι που παιδί ακόμα, είχα δοκιμάσει να δω μια μεταφορά του έργου του στον κινηματογράφο χωρίς ακόμα να ξέρω ότι υπήρχε ένα βιβλίο στο οποίο στηριζόταν η ταινία. Δεν τα καταφερα γιατι παιδί ήμουν και τα παιδιά θέλουν τη δράση περισσότερο από τον συνειρμό και το ταξίδι του μυαλού. Πολύ αργότερα, διάβασα το Σολάρις του Στανισλαβ Λεμ κι είδα ξανά και ξανά και ξανά την ταινία του Ταρκόφσκι. Να' μαι κι εγω τώρα λοιπόν, στο ανάλογο αυτού του ωκεανού της σκέψης, που μόνη του επιθυμία είναι να προσεγγίσει τους επισκέπτες δημιουργώντας για χάρη τους, ως δώρο, αυτό που οι ίδιοι είχαν στο μυαλό τους. Κι έτσι, απλά δεν ξέρω. Δεν ξέρω αν οι φωνές που ακούω είναι φωνές φίλων είτε φωνές που δεν υπάρχουν παρά στο όνειρο μιας πεταλούδας σαν να είναι ηχώ. Δεν ξέρω αν έχω τη συνείδηση του ισογείου, αν είμαι φτιαγμένος για ημιόροφο και ταράτσες, η αν αντίθετα, θα ήμουν ευτυχέστερος στο Υπόγειο, δεν ξέρω ιδίως αν αντέχω να βγω από εδώ. Δεν ξέρω αν ο καθρέφτης στον καθρέφτη καθρεφτίζει κάτι υπαρκτό, κάτι με νόημα. Και τι είναι νόημα Φιοντόρ; Ούτε κι αυτό το ξέρω. Νομίζω όμως, πως νόημα έχει η καλημέρα σε έναν φίλο γιατί είναι καλημέρα σε έναν φίλο και δεν παίρνει εξήγηση. Τους φίλους τους απολαμβάνουμε με καλημέρες. Κι αν είμαστε φτιαγμένοι για τα σπουδαία και τα μεγάλα, ίσως κι αυτές οι ταπεινές μας καλημέρες να αποκτήσουν μεγαλοσύνη και σπουδαιότητα.

Το λευκό κελί 1

"Οσο πιο ψηλά είναι η συνείδηση και η συναίσθηση της προσωπικότητας, τόσο πιο ψηλά είναι και η ευχαρίστηση να θυσιάζεις τον εαυτό σου και όλη την προσωπικότητά σου από αγάπη προς τον άνθρωπο. Εδώ ο άνθρωπος που περιφρονεί τα δικαιώματά του, που υψώνεται πάνω από αυτά, αποκτάει κάποια θριαμβευτική μορφή, ασύγκριτα υψηλότερη από τον ανθρωπιστή δανειστή, που ασχολείται σε όλη τη ζωή του συνετά και ανθρωπιστικά έστω, με τον ορισμό......ποιό είναι δικό μου και ποιό είναι δικό σου"

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Σημειώσεις από το Υπόγειο.

Δεν ξέρω πως βρέθηκα εδώ μέσα Φιοντόρ. Δεν μπορώ να βγω παρότι δεν υπάρχουν κάγκελα. Εντούτοις κάτι παράξενο με εμποδίζει να διασχίσω το κατώφλι. Ισως να είναι η ίδια μου η θέληση, ενδεχομένως και η απουσία της. Γύρω μου υπάρχουν άνετα έπιπλα και λευκοί τοίχοι. Μπορώ να καπνίζω και να γράφω ό,τι θέλω. Είμαι ελεύθερος. Είμαι ελεύθερος. Είμαι ελεύθερος.

Και να που αντιλαμβάνομαι πως τόση ελευθερία δεν ξέρω πως να τη διαθέσω. Σε ποιόν να εξαρτηθώ; Τι να πω από όλα, όταν όλα μπορώ να τα πω; Αν μπορώ να πάω παντού, τι νόημα έχει να ξεκινήσω; Γιατί να βγω από ετούτο το λευκό κελί χωρίς κάγκελα; Α ναι... Το είχε πει νομίζω ο Έντε, ένας Γερμανός παραμυθάς: η φυλακή της ελευθερίας είναι η χειρότερη.

Δεν έχω τίποτα δικό μου εδώ μέσα. Ολα είναι ελεύθερα για όλους, προσβάσιμα τα πάντα στον καθένα. Αρα δεν μπορώ να μετρήσω και να μετρηθώ. Τι θα βγεί λοιπόν, από το ασταμάτητο όργωμα της σκέψης στην ελευθερία μου; Τι θα βγεί από το κελί όταν όλα μπορούν να γίνουν; Θα είναι ποίημα για κάποια ερωτική απογοήτευση, θα είναι απομνημονεύματα μιας λιγότερο ελεύθερης ζωής, θα είναι ένα παιχνίδι με τους ενοίκους των διπλανών κελιών, μια νέα φιλοσοφία οικειοθελούς εγκλεισμού ή κάποιος ύμνος για την ελευθερία;

Ελευθερία... Να είσαι απόλυτα ελεύθερος και απόλυτα όμοιος με όλο τον κόσμο. Αυτό νομίζω τό'χε πει ο Καίσλερ. Και να η πρώτη απόδειξη: δεν δημιουργώ, αντιγράφω. Δεν γράφω, μεταφράζω. Δεν σκέπτομαι ελεύθερα, υποβάλω στο μυαλό μου σκέψεις τρίτων. Ολόκληρος ο πυρήνας της σκέψης μου, όλα εκείνα που θεωρώ πολύ δικά μου, δεν είναι παρά επεξεργασμένες τροφές, δεν είναι παρά τα αποτυπώματα των προηγούμενων που σκέφτηκαν τις ίδιες έννοιες με άλλο περιτύλιγμα.

Είμαι σε ένα κελί χωρίς πόρτα στο ισόγειο. Αποτελείται από γραμματική, συντακτικό και κυρίως, τα λευκά διαστήματα ανάμεσα στις λέξεις. Δεν ξέρω αν ποθώ να φτάσω στην ταράτσα η να κατέβω στο υπόγειο, Φιοντόρ. Δεν ξέρω αν προορισμός μου είναι ένα ταξίδι στα βάθη της νύχτας, μια κατάδυση στα σκατά του Σελίν, η το ρεσάλτο στη μαγική φασολιά του Τζακ που θα με βγάλει στον ουράνιο κόσμο. Μα έτσι κι αλλιως, δεν έχει νόημα ο προορισμός, ποτέ δεν είχε. Εδώ που τα λέμε, ούτε το ταξίδι είχε νόημα. Το νόημα γεννιέται στο κάθε μας βήμα, ξεκινάει σαν ένα πιάσιμο στη γάμπα και καταλήγει ρόγχος στην ψυχή.

Εκτός απο τη μάνα σου και κάνα δυό δικούς σου, κανείς δε νοιάζεται αν φτάσεις στα Ιμαλάια μα ούτε κι αν φτάσεις μέχρι το μπακάλικο της γωνιάς. Κι ούτε είχε ποτέ σημασία τι λες, αλλά πάντοτε σήμαινε πολλά ο τρόπος που επιλέγεις να το πεις. Και ποιός ξέρει άραγε οτιδήποτε περισσότερο από το ότι θα ήθελε να είναι αλλού απο εκεί που είναι;

Να το μοναδικό καθολικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου: όπου δεν είσαι θες να πας, κι εκεί που είσαι άλλοι επιθυμούσαν νά'ναι.

~~~

Το κείμενο αυτό, όπως και ολόκληρη η ενότητα κειμένων που (ισως να) ακολουθήσουν, είναι τροποποιήσεις και μεταφορές απο το μουλτιφόρουμς.τζιαρ κι έχουν γραφτει, στην αρχική τους μορφή, κάπου το 2004-05.