Οι αδυναμίες της επιστήμης

Ο Τύχο Μπράχε ρούφηξε ηχηρά την ασημένια του μύτη και φώναξε γελώντας στους συνδαιτημόνες του, στο λουκούλιο δείπνο που παρέθετε στο κάστρο του Στέλμπουργκ, χτισμένο στο λόφο του ιδιόκτητου νησιού του, του Σούντ στη Δανία:

-Παλιόσκυλα, νομίζετε πως θα εγκαταλείψω το δείπνο για να πάω για κατούρημα; Που να σκάσετε, εδώ θα κάτσω και μπορείτε να στοιχηματίσετε όσα θέλετε πως η φούσκα του Τύχο δε θα σκάσει! Είχαν περάσει ήδη σχεδόν 5 ώρες που καθόταν κι έπινε αρνούμενος να σηκωθεί, καθώς είχε βάλει στοίχημα πως θα σηκωνόταν τελευταίος με τον δούκα της Κοπεγχάγης. Και συνέχισε να γελάει τρανταχτά πίνοντας και τρώγοντας σα γαργαντούας και προστάζοντας τον προσωπικό του γελωτοποιό, έναν Έλληνα νάνο με τον οποίον πάντα κυκλοφορούσαν μαζί ώστε να τρομάζει ο κόσμος από την αντίθεση του γιγάντιου παραστήματός του με τον μικροσκοπικό του συνοδοιπόρο, να διασκεδάσει τον κόσμο με κάτι καινούργιες γκριμάτσες.

Ο Τύχο ήταν πελώριος και χοντρός, όσο πελώρια και χοντρά ήταν τα πλούτη του. Γεννήθηκε, έλεγαν με ένα ασημένιο κουτάλι στο στόμα. Την ασημένια μύτη την απέκτησε όταν, νέος ακόμα, μονομάχησε με έναν άλλον Δανό ευγενή που τόλμησε να ισχυριστεί πως ήταν καλύτερος μαθηματικός από εκείνον. Μια σπαθιά του ανταγωνιστή, του έκοψε τη μύτη. Τώρα, στα 50 του χρόνια, ο Τύχο ήταν μυθικό πρόσωπο σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, αλλά όχι μόνο για τα πλούτη του, τον σαματά που του άρεσε να προκαλεί, τα συνεχή χωρατά και το απόκοσμο παρουσιαστικό του. Ούτε μόνο για τις εκρήξεις βαρβαρότητας ανάμεσα στην ιπποτική συμπεριφορά, που τον έκαναν να τσακίζει στον ξύλο και να ρίχνει αλυσοδεμένους σε μπουντρούμια όσους άτυχους νοικάρηδες του νησιού του δεν είχαν να τον πληρώσουν. Ήταν ο μεγαλύτερος αστρονόμος της εποχής του. Τον έλεγαν και «Φοίνικα της Αστρονομίας». Το κάστρο στο Σουντ, είχε μετατραπεί σε ένα αστεροσκοπείο με κάτοπτρα, παράξενους φακούς, όργανα και παρατηρητήρια, αναλογικά τόσο τεράστια, όσο κι ο ίδιος. Το νησάκι αυτό της Δανίας ήταν εκείνη την εποχή, το 1596, το μεγαλύτερο αστεροσκοπείο του κόσμου. Παρότι η πάμπλουτη οικογένειά του θεωρούσε ανάξια για έναν αριστοκράτη την ενασχόληση με την αστρονομία, ο Τύχο δεν ασχολήθηκε ποτέ με τίποτα άλλο με πάθος μεγαλύτερο. Στα 14 χρόνια του είχε δει μια ηλιακή έκλειψη κι από τότε βάλθηκε να βρει τον τρόπο να προβλέπει τα αστρικά φαινόμενα.

Σε εκείνο το δείπνο λοιπόν, ένας Σουηδός πρίγκιπας, του άνοιξε τη συζήτηση προσπαθώντας να καταλάβει πως είναι δυνατόν ένας πάμπλουτος ευγενής να αναλώνεται σε παρατηρήσεις. Γιατί μια ακόμα από τις χιλιάδες ιδιομορφίες του Τύχο Μπράχε, ήταν ότι ποτέ του δεν προσπάθησε να κάνει υποθέσεις για την αστρονομία, να δημιουργήσει δηλαδή μια δικιά του θεωρία για τα αστέρια. Όλη του η πολύχρονη ενασχόληση, αφορούσε την ακριβή παρατήρηση και μόνο αυτήν. Στο κάστρο φυλάσσονταν εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες σημειώσεων με συντεταγμένες για τις κινήσεις κάθε ουράνιου σώματος που μπορούσαν να δουν οι παράξενοι φακοί του. Είχε συγκεντρώσει με τον καιρό τη μεγαλύτερη αστρονομική βάση δεδομένων όλων των εποχών. Και σε αντίθεση με τους άλλους αστρονόμους, ο Τύχο δεν είχε δημοσιεύσει ποτέ τίποτα και αρνιόταν συστηματικά να κάνει υποθέσεις για τον τρόπο κίνησης των πλανητών.

-Να σου πω Γκούσταβ, έλεγε ο Τύχο στριφογυρνώντας στην πολυθρόνα του καθώς κατουριόταν εδώ και πάρα πολύ ώρα. Θεωρώ ότι στον κόσμο δεν υπάρχει τίποτα πιο ασήμαντο από έναν ευγενή που η ζωή του κυλάει ανάμεσα σε άλογα, σκυλιά και πολυτέλεια. Τα σημαντικά της ζωής δεν είναι εδώ, αλλά εκεί επάνω. -Δεν συμμερίζομαι τη θέση σου Τύχο, είπε ο Γκούσταβ. Εγώ βρίσκω πολύ σημαντικότερη την ενασχόληση με την αληθινή ζωή, αυτήν που απαιτεί να ρυθμίζεις τις υποθέσεις σου δίκαια, να διοικείς, να διασκεδάζεις, να πολεμάς, να απολαμβάνεις. Και στο κάτω-κάτω, θα μπορούσες εδώ και χρόνια να είχες διατυπώσει κάποια υπόθεση για το σύμπαν αντί να το παρατηρείς διαρκώς. Νομίζω πως έχεις πάθει κάποιο μάγεμα από αυτά τα παράξενα...πως τα λες; όργανα παρατήρησής σου και δεν μπορώ να αντιληφθώ ποια ηδονή αντλείς καταγράφοντας συντεταγμένες και κοιτώντας αυτές τις φωτεινές κουκίδες στο άπειρο. Ακόμα κι ο Πτολεμαίος δεν εξάντλησε τη ζωή του στην αστρονομία! -Εσυ ίσως Γκούσταβ. Αλλά εγώ δεν είμαι εσύ. Διαφορετικά θα κάλπαζα τώρα αμέριμνος στα λιβάδια της Στοκχόλμης κυνηγώντας ελάφια. -Μιλώ για κάθε ευγενή, άρχοντα Τύχο. Γενικά μιλώ. -Δεν υπάρχει τίποτα γενικό άρχοντα Γκούσταβ. Μόνο ειδικά υπάρχουν. Κοίτα ας πούμε τη διαδρομή της σελήνης. Κανένας άλλος δορυφόρος δεν έχει ίδια τροχιά γύρω από πλανήτη. Ούτε κανείς πλανήτης κάνει ίδια τροχιά γύρω από… και διέκοψε τη φράση του.

-Γύρω από πού; ρώτησε ο Γκούσταβ χαμογελώντας πονηρά. Ήλπιζε ότι θα έφερνε τον Τύχο σε δύσκολη θέση, καθώς το ζήτημα της περιστροφής των πλανητών και της αιρετικής εκδοχής ότι η γη ίσως να μην ήταν καρφωμένη στο κέντρο του κόσμου, εκείνη την εποχή είχε ξεφύγει από τις συζητήσεις των αστρονόμων και είχε περάσει στο λαό και τον κλήρο. Αιτία ήταν ένα βιβλίο που είχε γράψει λίγα χρόνια πριν ένας ασθενικός Πρώσος καλόγερος που τον έλεγαν Νικόλαο Κοπέρνικο. Το βιβλίο αυτό ήταν ένα γελοίο ανάγνωσμα που σε κάποιο σημείο υπαινισσόταν –δειλά και παρενθετικά είναι αλήθεια- πως η γη κινείται. Η εκκλησία το είχε κατατάξει αυτομάτως στους απαράδεκτους λίβελους χωρίς όμως να περάσει από την ιερά εξέταση τον μοναχό Κοπέρνικο, μια που το βιβλίο του κυκλοφόρησε την ημέρα που πέθανε. Κι αυτό ήταν από μόνο του τόσο θεϊκά σημαδιακό για τη γελοιότητά του, όσο κι εκείνη η αρχαία υπόθεση ενός ανόητου Έλληνα, του Αρίσταρχου, ότι όχι μόνο κινείται, αλλά γυρνάει και γύρω από τον ήλιο!

-Δεν θα ήθελα να συνεχίσω, είπε ο Τύχο. Ομολογώ πως έχω στο μυαλό μου μια υπόθεση, όμως δεν είμαι ακόμα πεπεισμένος γι αυτήν, χρειάζομαι κι άλλη παρατήρηση. Ετοιμάζω μάλιστα έναν νέο κατοπτρικό φακό που θα φέρνει πιο κοντά τα μακρινά αστέρια. Ελπίζω να ζήσω αρκετά για να διατυπώσω κάποια συμπεράσματα, αλλά τώρα είναι η παρατήρηση και η βελτίωση των μέσων που προέχουν. -Παρατήρηση! Μέσα! Μα δεν κάνεις και τίποτα άλλο Τύχο εδώ και δεκαετίες! Δεν άκουσα ποτέ να συμπεραίνεις κάτι από αυτές τις παρατηρήσεις σου με ολοένα πιο περίπλοκα μέσα. Όλη σου την περιουσία σε αυτά τα μέσα την ξοδεύεις. -Κοίταξε Γκούσταβ, αν δεν ήσουν προσκεκλημένος μου θα το έπαιρνα σαν προσβολή αυτό που λες. Δεν έχεις ιδέα για την επιστήμη μου, μη βγάζεις λοιπόν άστοχα συμπεράσματα. Η παρατήρηση έχει μεγαλύτερη αξία από τις εικασίες γιατί μια μέρα χάρη σε αυτήν οι άνθρωποι θα είναι ικανοί να διατυπώσουν σωστά συμπεράσματα. Αυτοί που διατυπώνουν εικασίες με ελάχιστες ή λειψές παρατηρήσεις, ικανοποιούν ίσως τον εγωισμό τους, μα όχι την επιστήμη. Αυτήν την πάνε πίσω, στη μαντεία. Κι εγώ Γκούσταβ θέλω να είμαι ακριβής, γι αυτό παιδεύομαι με τα καινούργια όργανα που ετοιμάζω. -Η επιστήμη! Μα Τύχο, είσαι ένας αριστοκράτης. Είσαι ένας γαλαντόμος ευγενής και η περιουσία σου είναι τεράστια. Μπορείς να έχεις ό,τι θελήσεις κι όποτε το θελήσεις. Ειλικρινά δεν έχω καμία πρόθεση να σε θίξω, αλλά δεν κατανοώ την ικανοποίηση που μπορεί να σου προσφέρει αυτή σου η ενασχόληση. Ο Τύχο ένοιωσε έναν οξύ πόνο στο υπογάστριο. Τα μάτια του άνοιξαν και δάγκωσε τα χείλια του. Ο νάνος δίπλα χαριεντιζόταν με τους άλλους ευγενείς.

-Γεννήθηκα αριστοκράτης, ναι…είπε με κόπο στον Γκούσταβ, αλλά αυτό δεν το επέλεξα εγώ. Εγώ επέλεξα να είμαι…να είμαι… Ο πόνος έγινε σουβλιά τόσο οδυνηρή που τον ανάγκασε να ουρλιάξει. Όλοι γυρισαν σαστισμένοι και τον κοίταξαν. Οι υπηρέτες έτρεξαν δίπλα του. Ο Τύχο ούρλιαζε ακόμα όπως τον απέθεταν στο πάτωμα και κρατούσε με τα δυο του χέρια χαμηλά, τους βουβώνες. Πολύ γρήγορα μια λίμνη από αίμα και ούρα σχηματίστηκε γύρω του. Κρατούσε ακόμα τις αισθήσεις του όταν έφτασαν λαχανιασμένοι οι γιατροί. Μπροστά στα μάτια των τρομαγμένων επισκεπτών ο προσωπικός του γιατρός έσκισε το παντελόνι του και κοίταξε έκπληκτος, ενώ τα μάτια του Τύχο Μπράχε ανοιγόκλειναν σα να λιποθυμούσε και να συνερχόταν πάλι. -Χριστέ μου, είπε…Χριστέ μου… νομίζω πως έχει διαρραγεί ο προστάτης του…Αιμορραγεί άσχημα…Γρήγορα κομπρέσες και ζεστό νερό. Ο Τύχο στράφηκε προς τον έκπληκτο ευγενή ψιθυρίζοντας κάτι. Ο Σουηδός πρίγκιπας έσκυψε και χαμήλωσε το αυτί του να ακούσει:

-Επιστήμονας ηλίθιε…

Και ξεψύχησε.

(το κείμενο αυτό είναι διασκευασμένη αναδημοσίευση από έντυπο, και ανήκει στην ίδια ενότητα σύντομων αφηγημάτων ιστορικής μυθοπλασίας με προηγούμενο, που τιτλοφορείται "Το σκάλισμα". Ολα τα στοιχεία που αναφέρονται, εκτός από τους διαλόγους, είναι πραγματικά. Ο Τύχων Μπράχε, ο διασημότερος αστρονόμος της αναγέννησης, πέθανε όπως περιγράφεται , αλλά μερικά χρόνια αργότερα απο επιπλοκές του προστάτη που είχε διαρραγεί μετά απο το στοίχημα)